Kitle iletişim araçlarını kullanarak belli bir düşünceyi kişi ya da gruplara benimsetme ve bu düşünceye uygun tutum geliştirme çabalarının tümüne propaganda adı verilmektedir.

Peki propaganda iyi midir, kötü müdür? Alain de Botton propaganda hakkında ‘Propaganda terimi herhangi bir doktrinin ya da inançlar bütününün tanıtılması anlamına gelir ve kendi başına olumsuz bir anlam taşımaz. Bu türden tanıtımların çoğunlukla iğrenç siyasi ya da ticari amaçlara hizmet için kullanılmış olması sözcüğün hatası değildir, yalnızca talihsizliktir. Bir sanatçı yarattığı yapıtın özelliklerini kullanarak bizi herhangi bir şeye doğru yönlendirmeyi amaçlıyorsa (yani belli bir amacı ya da fikri benimsememizi sağlamak için duyarlılığımızı artırmaya, zihnimizi açmaya çalışıyorsa), o yapıt bir propaganda aracıdır diyebiliriz.’ demiş.

Bu açıdan baktığımızda propaganda hayatımızın her noktasında mevcut hatta bazı noktalarda bizler bile iş hayatında bazı tutumları değiştirmek için propagandaya başvuruyoruz. Ve propaganda aslında tahmin ettiğimizden çok güçlü bir “kitle imha silahı”. Yanlış ellere (bakınız: politikacılar) geçtiği zaman ciddi tehlike arz etmektedir.

Önemli bir kitle iletişim yöntemlerinden biri olan propagandanın hayatımızın içinde olmasına rağmen bir o kadarda kendisini hissettirmemesinin nedeni bence Goebbles’in Propaganda İlkeleri*. Nazi Almanyası’nın Halkı Aydınlatma ve Propaganda Bakanı olan Goebbles’in notlarının düzenlenmesi ile ortaya çıkan on dokuz maddelik Propaganda İlkeleri:

1. Propagandacı olaylar ve kitlenin görüşü hakkında bilgiye sahip olmalıdır.
2. Propaganda tek bir otorite tarafından planlamalı ve uygulanmalıdır.
3. Bir eylemin propagandasının sonuçları bu eylem gerçekleşmeden planlanmalıdır.
4. Propaganda karşı düşünceli grubun düşünce yapısını ve tutumunu etkilemelidir.
5. Propaganda için kullanıma hazır bilgi mutlaka bulundurulmalıdır.
6. Propaganda dinleyicide merak uyandırmalı ve dikkat çekici iletişim araçları kullanılmalıdır.
7. Propaganda malzemesinin doğru veya yanlış oluşu kaynağın güvenilirliğine bağlıdır.
8. Karşı düşünceli gurubun propagandasının etkinliği, içeriği, amacı; açığa çıkanın etkisi ve kuvveti; mevcut propaganda kampanyasının doğası, karşı düşünceli grubun propagandasının görmezden mi geleceğini veya ret mi edeceğini belirler
9. Kaynağın güvenilirliği, zekası ve olası etkileri propagandanın sansürlenebileceğini belirler.
10. Karşı düşünceli grubun saygınlığı azaltılacağı zaman karşı düşüncenin propaganda malzemesi kullanılabilir.
11. Kaynağı daha az güvenilir olan ve istenilmeyen etkiler bırakabilecek beyaz propaganda yerine siyah propaganda kullanılmalıdır
12. Saygınlık sahibi liderler propagandanın işini kolaylaştırabilir.
13. Propaganda zamanına dikkat edilmelidir.
14. Propaganda mutlaka ilgi çekici ifade ve sloganlar ile desteklenmelidir.
15. Uygulanan propaganda gelecekte ortaya çıkacak olaylarla yanlış umutları engellemeli
16. Uygulanan propagandanın yaratacağı endişe uygun düzeyde tutulmalıdır.
17. Uygulanan propaganda hayal kırıklığının etkisini azaltmalıdır.
18. Propaganda mutlaka nefret hedeflerini belirleyip saldırıların yer değiştirmesine yardımcı olmalıdır.
19. Propaganda karşı düşüncenin tutumunu hemen etkileyemez; bunun yerine başka bir eylem ve/veya yol belirlenmelidir.

Peki propagandaya karşı savunma mekanizmaları nasıl işler? İşte propagandaya direnme yolları:

• Kabul etmeme: En basit yöntem, kabul ettirilmek istenilen düşünceyi red etmek.
• Kaynağı kötülemek: Burada düşünceden ziyade “kaynağa” saldırıda bulunarak kaynaktan gelecek her türlü bilginin güvenilmez olabileceği imajı oluşturulur.
• Verilen mesajın anlamını değiştirmek: Burada kabul ettirilmek istenilen düşünceyi kıvrak bir zeka hamlesi kendi propaganda malzemeniz haline getirebilirsiniz.
• Mantığa bürünme: Kabul ettirilmek düşüncedeki mantıksal küçük boşlukları kullanarak savunma mekanizması oluşturulabilir (-sigara sağlığa zararlıdır. – ben light sigara içiyorum)
• Karşıt görüş ile çürütmek: En ideal yöntemdir. Kabul ettirilmek istenilen düşünce güçlü argümanlar yardımı ile bertaraf edilir. Burada kişinin konuya hakim olması önemlidir. Çünkü karşı taraftan gelebilecek savunmalara karşı hazırlıklı olması şarttır.

Propaganda esasında iletişim yöntemlerinden sadece biridir. Etkinliği sebebiyle de pek gün yüzü gören bir bir kavram değildir ama kesinlikle araştırılması ve öğrenilmesi gereken bir kavram olduğunu düşünüyorum.

*Doob  , L. W.  ( 1950 ) Goebbels’ Principles of Propaganda .Oxford University Press on Behalf of the American Association for Public Opinion Research  -JSTOR database-