Kültür, çok geniş bir konu olduğundan dolayı kültürle ilgili girizgahı atlayıp direk arabeske bağlıyorum. Temel kavramları hatırlamak isteyenler Google Scholar’dan kültürle ilgili makalelere göz atabilir.

Her kitle kültürünün sembolü olan bir müzik türü vardır.  Tango, lambada, jazz, blues, rock, heavy metal ve arabesk günümüzde endüstriyel bir ürün olarak pazarlansalar dahi aslında ait oldukları kültürlerin sembollerini temsil etmektedirler.

Diğer müzik türlerinin aksine arabesk müzik, dolaylı olarak devlet eliyle türetilmiş bir müzik türüdür. Cumhuriyetin ilk yıllarında yürütülen kültür değişimi çalışmaları sırasında alaturka müzik yerine alafranga müziğin ikame edilmesi planlanmış. Bu kapsamda da alaturka müzik eğitimi veren okullar kapatılıp 1936 yılına kadar da Türk müziğinin radyolar çalınması yasaklanmıştır. Tam bu dönemlerde de sinemalara bir Arap esintisi gelmiştir. Kederli öykülerin hüzünlü müziklerle birleştiği Arap filmleri kısa sürede halk tarafından beğenilmiş Arap şarkılarına Türkçe sözler yazılarak Türk müziğinin yasak olduğu yıllarda arabesk müziğin doğuşu gerçekleşmiştir.

“Arabesk müzik, Türk sanat müziği ve Türk halk müziğinden etkilenen, batı tarzı yapay motif ve tavırlar da katarak çağdaş bir müzikal azgelişmişlik örneği olarak ülkemizin ekonomik ve kültürel tablosunun büyük bir ustalıkla sergileyen ritmik yapısıyla dinamizmden uzak, tekdüze bir müziktir.” Timur Selçuk

Yasağın yarattığı arabesk müzik 1950’li yıllarda insanların içindeki eksik yanı doldurarak yavaş yavaş kendini göstermiştir. Sanayileşmenin arttığı bu yıllarda kırsaldaki nüfus kente taşınmaya başlamıştı ama hep bir yanı eksikti, kentte ötekiydi; kıyafetleri beğenilmeyendi; konuşmayı beceremeyendi; dışlanan ve varoşlarda yaşamak zorunda olandı. 1960’lara gelindiğinde ise acı, hüzün, keder, gurbet vb. öğeleri barındıran arabesk müzik ile gecekondularda yaşayan dışlananlar birbirini kabullenmişti. Orhan Gencebay, Ferdi Tayfur, Müslüm Gürses, Hakkı Bulut, İbrahim Tatlıses gibi isimler bu dönemden itibaren dışlananların sesi olmuşlardı.

Arabesk müziğin yayılması ve kitlesel bir kültür oluşturması ise toplu taşıma ile gerçekleşmiştir. Bu yüzden de arabesk müzik “dolmuş müziği” olarak da adlandırılmıştır. Gecekonduda yaşayanların tek ulaşım aracı ile arabesk müzik tabiri caizse köyden kente göç etmiştir. Sonraki yıllarda arabeskçilerin oynadığı filmlerde sık sık dolmuş şoförü rolünü oynamalarının sebebi budur.

Arabesk kültürün davranışsal özellikleri:

Arabesk kültürün en göze batan davranışsal özelliği tutarsızlık ve kararsızlıktır. Aynı nota, makam, diksiyon kaygısı olmayan arabesk müzik gibi keyfe kederdir.

Arabesk kültürün diğer bir özelliği de, inanç ve değerlerde meydana gelen çözülmedir.  Tarihi ve geleneksel köklerden kopuş ve özdeğerin kaybolmasıdır.

Diğer bir özellik ise tutarsızlıkla beraber kaybolan değerler sonucu bastırılan cinselliğin su yüzüne çıkmasıdır. “Leyla, özge bir candır” vs. “Bastır bastır paraları Leyla’ya”.

Konuya daha geniş bir açıdan baktığımızda karşımıza kültür piramiti ortaya çıkıyor. Her toplumda kültür piramidinin en üst kademesinde yüksek kültür, ortasında folk (halk) kültürü, en alt kademe ise popüler kültür öğeleri yer almaktadır. Entellektüellik yüksek kültürden popüler kültüre doğru bir azalma göstermektedir. Ele aldığımız konu itibari ile de popüler kültürün karşılığı olan arabesk kültür en zayıf entelektüel yapıya sahiptir. İdeal olan kültür piramidi modelinde yüksek kültürün baskın olması ve halk kültürünün onu takip etmesi ve popüler kültürün az olması beklenir. Arzulanmayan kültür piramidi modeli ise bir tutam yüksek kültür, biraz halk kültürü ve tepeleme popüler kültürdür. Sonuç, kitle kültürüdür. Ana öğenin popüler kültür olduğu bu yapıda beslendiği yüksek kültürde ve halk kültüründe bozulmalar kaçınılmazdır.

Genel olarak kitle kültürünün egemen insan tipi

-Davranışlarda sıradanlık esastır: Kitle kültürü taşıyıcısı insan, kendi tercihlerine dayalı bir hayat yaşayarak özne olmak yerine, bireysel özelliklerini arka plana atarak tavır ve davranışlarında nesne olmaya daha eğilimlidir. Kitle insanı, kendisine özel ve özgü tutumlar üretmek yerine, kalabalıkların içerisinde kişiliğini gizleyerek sıradanlaşır ve hayatını herkese ya da yığınların gidişatına bırakmanın kolaycılığına ve rahatlığına yönelir. Bknz: koyun sürüsü

-Aşırı duygusallık yaygındır: Kitle kültüründe, tutum ve davranışlarda rasyonellik boyutu yerine abartılmış duygu ve heyecanlar egemendir. Kitle toplumunun bir parçası haline gelen kişiler, bireysel zeka düzeyleri daha yüksek olsa bile, kitleyi meydana getiren kalabalıkların zeka ortalamasını geçmeyen tutum ve davranışlar sergilemektedir. Bknz: maganda kurşunu

-Kişisel sorumluluk gelişmemiştir: Kitle kültürü, yığınların karşısına tek bir davranış kalıbı çıkarmakta ve insanları herkesin yaptığı gibi yapmaya adeta zorlamaktadır. Kitle kültürü mensuplarının yeterince yetişkin ve olgun insan olmamaları, her fırsatta davranışsal olarak bir “çocukçalık” sergilemelerine ortam hazırlamış olmaktadır. Bknz: çevre kirliliği

-İletişimde tutarsızlık ve iki yüzlülük:  Kitle kültürü, bütün beşeri ve sosyal organizasyonların temel aktörü olan bireyin etkili iletişim kapasitesini altüst ederek, tutumlarda aşırı tutarsızlık ve hatta ikiyüzlülük yaşatarak insanların ve sosyal ilişkilerin “güvenirlilik” özelliğinin kaybolmasına yol açar. Bknz: sağa sola

Sonuç

 “Arabesk, biraz o, biraz öteki; biraz köylü, biraz kentli; biraz doğulu, biraz batılıdır.”  Feyzullah Eroğlu

Kaynakça:

http://www.bilgelog.com/arabesk-kulturu/

http://www.ata.boun.edu.tr/htr/documents/Ozbek,%20Meral_Arabesk%20Kultur.pdf

http://blog.radikal.com.tr/kultur-ve-sanat/bir-karsi-kultur-olarak-arabesk-yakarsa-dunyayi-garipler-yakar-6791

http://www.yasambilimleridergisi.com/makale/pdf/1356126091.pdf

http://www.idefix.com/kitap/davranis-bilimleri-feyzullah-eroglu/tanim.asp?sid=MBRXL7O81D7BJOJBPV4L

http://en.wikipedia.org/wiki/Geert_Hofstede